سرمایه‌گذاری در زیرساختار کشورهای کمتر توسعه‌یافته، در کنار ارائه خدمات علمی، ‌از جمله بورس تحصیلی و فرصت‌های تحقیقاتی به دانشجویان، استادان و محققان این کشورها ابزاری است که در قالب دیپلماسی عمومی ‌و قدرت نرم کشورها تعریف می‌شود. قدرت‌های بزرگ و منطقه‌ای از چنین ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاسی و اقتصادی بهره می‌گیرند. در دهه گذشته ترکیه، همراه هند، چین، برزیل و اخیر ا روسیه، بیشترین سرمایه‌گذاری و حضور در زیرساختار کشورهای آفریقایی را داشته‌اند.

جایگاه آفریقا در سیاست خارجی ترکیه

تا پیش از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه، آفریقا جایگاه مهمی ‌در سیاست خارجی ترکیه نداشت. حزب عدالت و توسعه به دنبال گسترش حضور و نفوذ در قاره آفریقا و خاورمیانه بود. ترکیه از سال ۲۰۰۳، با توجه به داشتن روابط تاریخی و سنتی با کشورهای آفریقایی جایگاه این قاره را در سیاست خارجی خود ارتقا داد.

ترکیه در سیاست خارجی‌اش، استراتژی‌های مشخصی در زمینه‌های علمی، فرهنگی و سیاسی در قاره آفریقا تعریف کرده تا از این طریق بتواند حضور بیشتری در عرصه اقتصادی قاره آفریقا داشته باشد. آمارها نشان می‌دهد که ترکیه در قالب اعطای کمک‌های مالی به برخی پروژه‌های زیربنایی آفریقا، آمورش زبان ترکی و تخصیص امکانات بهداشتی و پزشکی موفق عمل کرده است.

 موسساتی مانند «یونس امره»، «تیکا» و «بنیاد فرهنگ ترکیه» در راستای دیپلماسی عمومی ‌ترکیه در قاره آفریقا پیشتاز بوده‌اند. باید خاطر نشان کرد که تا سال ۲۰۱۸، حجم سرمایه‌گذاری ترکیه در آفریقا به بیش از ۴۶ میلیارد دلار رسیده بود. در سال گذشته نیز ترکیه بیش از ۱۱ میلیارد دلار محصولات صنعتی، منسوجات وفراورده‌های کشاورزی به کشورهای آفریقایی صادر کرد. بر اساس گزارش اداره آمار ترکیه، حجم تجارت بین این کشور و آفریقا در سال ۲۰۱۸ نسبت به سال قبل، بیش از ۱۱ درصد افزایش یافته است.

واردات انرژی از آفریقا

سرمایه‌گذاری در میدان‌های نفت و گاز کشورهای آفریقایی می‌تواند ضمن داشتن مزایای اقتصادی برای شرکت‌های ترک، در امنیت انرژی این کشور هم نقش ایفا کند. اقتصاد ترکیه نیازمند تامین انرژی از منابع گوناگون و مطمئن است و این کشور بیش از ۹۰ % نفت و گاز مصرفی کشورش را وارد می‌کند. ترکیه علاوه بر روسیه، آذربایجان، ایران و عراق، از چند کشور آفریقایی از جمله لیبی، الجزایرو نیجریه نیز واردات نفت و ال ان جی دارد.

نیجریه

نیجریه یکی از کشورهایی است که بیش از سه دهه با ترکیه روابط سیاسی و اقتصادی داشته است. حجم تجارت بین دو کشور در سال گذشته ۲.۳ میلیارد دلار بوده است. ماه گذشته با هدف گسترش حجم تجارت دو کشور فروم همکاری ترکیه -‌ نیجریه برگزار شد. نیجریه ششمین شریک تجاری ترکیه است. ترکیه از سال ۱۹۹۹ اقدام به واردات ال ان جی از نیجریه کرد، که ۳ درصد کل واردات گاز طبیعی ترکیه را شامل می‌شود.

 سال گذشته با توجه به تحولات لیبی، ترکیه شروع به واردات نفت از نیجریه کرد. ال ان جی محصول عمده صادراتی نیجریه به ترکیه است. اکنون ترکیه در حال افزایش واردات ال ان جی و نفت از نیجریه است و تداوم بحران لیبی فرصت مناسبی برای این اقدام به نظر می‌رسد. شرکت‌های انرژی ترکیه هم تمایل خود را به سرمایه‌گذاری در میدان‌های نفت و گاز نیجریه نشان داده ند. شرکت «ان ال ان جی» نیجریه هم، که بزرگ‌ترین تولید کننده ال ان جی این کشور است، آمادگی خود را برای افزایش صادرات ال ان جی به ترکیه اعلام کرده است.

الجزایر

الجزایر چهارمین تامین‌کننده بزرگ گاز طبیعی ترکیه است. واردات ال ان جی ترکیه از الجزایر در نیمه اول سال ۲۰۱۸ با افزایش ۳۷ درصدی به رقم ۲.۹۴ میلیارد متر مکعب رسید. با توجه به سرمایه‌گذاری وسیع ترکیه در ترمینال‌های ال ان جی در سال‌های اخیر، واردات ال ان جی از کشورهای آفریقایی نیز مدام در حال افزایش است. سال گذشته ترکیه و الجزایر قرارداد جدیدی برای افزایش واردات ال ان جی به مدت پنچ سال به امضا رساندند. دو کشور با هدف گسترش همکاری در بخش انرژی قراردادی به ارزش ۱.۴ میلیارد دلار، برای احداث یک واحد پتروشیمی ‌در شهر آدانای ترکیه، در ساحل دریای مدیترانه امضا کردند.

لیبی

روابط دو کشور در زمان معمر قذافی در سطح خوبی قرار داشت. شرکت‌های ساختمانی ترکیه حضور فعالی در بخش ساخت و ساز لیبی داشتند و قراردادهای متعددی بین شرکت‌های ساختمانی ترکیه با دولت لیبی برای ساختن بزرگراه، فرودگاه و مراکز خرید منعقد شد. تا پیش از سقوط معمر قذافی، شرکت‌های ترک تا سال ۲۰۰۹، بیش از ۷.۶ میلیارد دلار پروژه‌های گوناگون اجرا کرده بودند. حجم تجارت تا پیش از سقوط قذافی ۱.۳ میلیارد دلار بود که پس از بحران لیبی، به شدت کاهش یافت و شرکت‌های ترک مجبور به ترک این کشور شدند.

شرکت نفت ترکیه در سال ۲۰۰۰، قرارداد ۱۸۰ میلیون دلاری با دولت وقت لیبی برای اکتشاف و استخراج نفت در منطقه فزان لیبی به امضا رساند؛ اما بحران لیبی مانع تولید نفت از این منطقه توسط شرکت نفت ترکیه شد. قرارداد ترکیه با دولت وفاق ملی، در مورد تعیین مرز دریایی دو کشور در اواخر سال گذشته را، می‌توان در راستای تلاش ترکیه برای دور نماندن از تحولات انرژی دریای مدیترانه و تلاش این کشور برای حضور دوباره در کلیه بخش‌های صنعتی و اقتصادی لیبی، به ویژه میدان‌های نفتی این کشور ارزیابی کرد. هر چند ترکیه برای از دست ندادن بازار انرژی لیبی، می‌تواند با ژنرال حفتر هم وارد مذاکره شود. با توجه به حمایت قدرت‌های بزرگ از حفتر و کنترل اکثر مناطق توسط نیروهای وی، در حال حاضر برای شکل‌دهی آینده سیاسی لیبی، برگ برنده در دست ژنرال حفتر  است.

سومالی

جنگ داخلی در سومالی و عدم کنترل دولت مرکزی باعث گسترش ناامنی وفقر در این کشور شده است. این کشور بازار مصرف خوبی برای کالاهای ترکیه دارد. سومالی به خاطر داشتن مرزهای ساحلی با خلیج عدن و اقیانوس هند و قرار داشتن تنگه راهبردی باب‏‌المندب در شمال مرزهایش، مورد توجه قدرت‌های منطقه‌ای و فرا‌منطقه ای‌ست. دراین راستا، دو سال قبل ترکیه دومین پایگاه نظامی‌ خود را در این کشور تاسیس کرد. سومالی در ژانویه سال گذشته، رسما از شرکت‌های نفتی ترکیه برای آغاز عملیات اکتشاف نفت در میدان‌های فراساحلی این کشور دعوت کرد. اردوغان موافقت ضمنی خود را برای حضور شرکت‌های نفتی ترکیه در این میدان‌ها اعلام کرده است.

شرکت‌های نفتی ترکیه توانایی حضور در پروژه‌های نفتی کشورهای آفریقایی را دارند. با توجه به حمایت دولت ترکیه از شرکت‌های خصوصی برای حضور در پروژه‌های عمرانی کشورهای منطقه، می‌توان به موفقیت بخش خصوصی و دولتی ترکیه در آفریقا امیدوار بود. امکانات مالی و تکنولوژی شرکت‌های ترک در قبال برخی شرکت‌های خارجی دیگر، از جمله چین، قابل مقایسه نیست و پیش‌بینی می‌شود شرکت‌های ترک برای حضور بیشتر در پروژه‌های نفت و گاز آفریقا با منابع مالی و تکنولوژی پیشرفته مواجه شوند. روسیه نیز بیش از پیش در آفریقا فعال شده است. شرکت‌های دولتی و خصوصی هند نیز از دهه قبل در پروژه صنعتی و اقتصادی کشورهای آفریقایی فعالیت می‌کنند.

ترکیه برای تبدیل شدن به مرکز تجارت انرژی، می‌تواند از منابع انرژی کشورهای آفریقایی بهره گیرد. نقش منابع انرژی کشورهای آفریقایی در امنیت انرژی ترکیه درسال‌های آینده افزایش خواهد یافت و این فرصت مناسبی برای افزایش حجم تجارت با این کشورهاست. ترکیه اگر هم نتواند به‌انداره هند، روسیه و چین در آفریقا حضور و نفوذ داشته باشد، با توجه به پتانسیل‌های این کشور و دیپلماسی فعال عمومی‌ و فرهنگی این کشور در قاره آفریقا می‌توان شاهد افزایش حضور و نفوذ سیاسی ترکیه در آفریقا بود. هر چند این کشور نیاز دارد مشکلات موجود خود با برخی کشورهای آفریقایی از جمله لیبی را از راه مذاکره و دیپلماسی حل کند.